Provincia Llousada

Hai mitos locales y lliendas urbanas que tocan temas bien curiosos. Últimamente ando sintiendo na cai y lliendo nas redes sociales una cousa que me fizo pensar so los mitos de las peculiaridaes bercianas. Ún d’eillos trata d’una parte mui importante de l’arquiteutura, lu mesmu na tradicional que na arquitetura civil urbana modera: los teyaos, ou falando con más propiedá, de los “llousaos” bercianos: conas suas llousas de pizarra y la sua color escura en contraste conos teyaos de teya de barru que gasta presuntamente’l restu la provincia, y amás dichu xunta’l mitu de que nel nuesu causu vamos “igual que en Galicia”. Pero acausu yía asina, toda Galicia yía llousada? Y nun hai más que teyaos de barru nel restu las comarcas de Llión? (De los teitos de cuelmu ou paya naide s’alcuerda, porque van acabando igual que tantas tradiciones)

Vamos dir analizando, d’una manu Galicia, que parez tan mentada cumu esconocida: Sí que yía verdá que las comarcas gallegas que nos arrodean tienen muitu en común conas nuesas comarcas bercianas en bien d’aspeutos y custiones culturales, y los materiales y l’apariencia de las casas especialmente de las antiguas nun escapa a esu, comarcas cumu Valdeorras, O Courel, A Fonsagrada, Cervantes tienen non solu los teyaos de llousa: tienen tamién casas con patín y corredor, ya inclusu pallozas y horrios lu mesmu que las nuesas comarcas ocidentales y nortiegas. Pero y quei hai del restu de la vecina Galicia, yía toda igual? Eiquí ya falla un pouquín la teoría, y onque yía evidente que pol turismu sábese que la costa gallega y asturiana tienen outru xeitu y podemos vere dende canteria de granitu a casas brancas encaliadas…

Pero vamos da-y una pouca credibilidá poniéndolu fácil, vamos enfoutanos del sou criteriu y a lu menos pensare que hai uniformidá nas provincias gallegas rayanas cona nuesa tierrina berciana: Las nuesas vecinas Lugo y Ourense, va que serán más uniformes? Lugo yia toda de llousa? Será que tien esa uniformidá que Llión nun tien? Ou haberá tamién comarcas que nun tengan “nada que vere conu restu la provincia”? Una vista aeria dende internet puede danos la verdá: Resulta que en buona parte sí, en Lugo quasi cumu na histórica y efimera provincia del Bierciu manda la llousa, pero hai curiosas eceiciones y que nun quedan tan lluenxe. Una comarca luguesa cona que parte del Bierciu tien ciertas conexones históricas: A Terra de Lemos, encabezada por Monforte nun quedando mui llargu tien teyaos, lu mesmu que na antigua provincia de Mondoñedo (onde diz con sorna la xente local que “en Lugho non tein mar”) nun hai llousaos cumu na capital luguesa, tienen teyaos de barru: lu mesmu que las provincias d’A Coruña y Pontevedra. ¡¿Será que están tamién na provincia enquivocada?!

Buonu val, con Lugo fallemos, pero y con Ourense? Quei hai con ourense! Na outra provincia vecina pol Sur onde lu mesmu que nel Bierciu y Cabreira hai canteras d’onde sacan llousa. Una parte mui importante de la provincia ourensana vive “de la pizarra” pero quiciabes nun se veya tan reflexáu nos materiales usaos: Seguramente a poucos bercianos poderíamos engañalos cona comarca armana y outrora berciana Valdeorras (falo de la provincia villafranquina de 1822), y quien tenga andáu un poucu más alantre notara que tien continuidá con outras comarcas ourensanas cumu O Bolo ou Viana, y Tribes, yá tirando pa Senabria ou pa Bragancia, onde los llousaos de la pizarra valdorresa ou cabreiresa tien la mesma omnipresencia que na nuesa tierrina berciana. Pero diendo un poucu mas alantre yia igual? Pos resulta que non, nada mas lluenxe de la realidá, quien diga que Ourense tien llousaos igual que nós nun conoz más que la cuarta parte d’esa provincia que nos queda mas arimada… y que curiosamente la parte que tien outros vinculos culturales ya historicos con nós cumu la pertenencia a la diocesis estorgana. Se entrarmos más alantre, contra l’ocidente veremos que yá non solu la capital Ourense, senon tamien outra villa mas cercana: Verín, yía toda de teyaos coloraos lu mesmu que la mayor parte de las comarcas ourensanas.

Qué outras comarcas cercanas comparten con nós la llousa? Ensin dir mas lluenxe Cabreira, non solu la parte de la vertiente del Sil, tamién la que tien cayida pal Orbigu, Cabreira l’alta, la Valderia, Oumaña, Ḷḷaciana, parte de Babia  y dalgunos llugares maragatos y cepedanos. Nas outras provincias conas que rayaba la antigua provincia berciana tamién tienen comarcas onde la llousa manda: en Zamora por Senabria y llugares arimaos de la Requexada, la Carbayeda y dalgunos llugares d’Aliste dase una transicion entre la llousa y la teya, habiendo barrios y cais mistas, onde al llau de casas con llousa prieta tenemos outras de teya colorada.  Pol Norte, l’ocidente asturianu nos conceyos d’Ibias, Degaña, Taramundi, Oscos, y parte de Cangas y Tinéu tienen tamién llousaos, onque la mayor parte d’Asturias, al igual que Galicia la mayor parte del país son casas de teya. Incluso dalgunas “aldeias” portuguesas rayanas de Portugal cumu Ruidenore y Guadramil habían pertenecer a la nuesa “Provincia Llousada”, porque la única provincia uniforme sería la provincia berciana.

 

Van dalgunas semanas, la National Geografic reconociéu a Peñalba cumu’l “micropueblo negro” más guapu, un términu un tantu estrañu que seguramente referíase a la color de los llousaos ou teyaos de pizarra, de llousa.

Daniel Guerra González

6 comentarios en “Provincia Llousada

  1. A teoría dos lousados, e non “tellados”, na Galiza é moito máis ampla do que eiqui se di. Amáis das xa mencionadas en Lugo (pizarras do Paleolítico Inferior, orogenia herciniana) : a Terra Chá: Vilalba, Outeiro de Rei, Meira, etc, é terra de lousa (un terzo da provincia). A Mariña Luguesa completamente. No sul das terras da Pobra do Brollón, Val de Quiroga, Ribas de Sil totalmente. Zona central de Portomarín, foxa de Sarria, O Incio, tamén louseiras, Apenas as zonas de batolito magmático granítico das Terras de Chantada, Monte do Faro, e a Ulloa son de “tellado” na provincia de Lugo. Na provincia da Coruña, sorprendendo os tópicos eiqui verquidos, Serra da Capelada (Santo André de Teixido), Ortegal, Cariño, Bares, isto é, o litoral cantábrico da Coruña. Na provincia de Ourense as Terras de Castro Caldelas,.etc, occidente asturiano toda a comarca do Eo máis Navia, e máis o Narcea…

    1. Pero estás a falar do uso do material hoxe, ou da sua presenza/disponibilidade na xeoloxía local?
      A verdade é que sorprende que Ourense com tanta louxa como dá, exportando para o mundo inteiro… e despois vexas Verín ou a capital provincial, e moitas outras grandes vilas todas de tella vermella…

    2. Pois na Mariña veise muito tellado, na zona de Foz pode que teñan louxa, pero en Ribadeo hai mais tella…

  2. No bloque “el toupo que fuza” tenvos ua entrada moi interesante titulada “Tellados e louxados, língua e terra” onde aborda a questión, con mapas ie todo (ainda que é da parte que afeta à Galiza, só)

  3. Horta: estou a falar dun mapa xelóxico xeral (por certo, pódese consultar nos mapas xeolóxicos do IGN), e o aproveitamento dos materiais na arquitectura tradicional local. Sinto non expoñer metódicamente levando para confusión. Non hai espazo nin tempo. Foi unha relación suoerficial de exemplos de paisaxe arquitectónica tradicional, que se correspondía coa paisaxe xeolóxica natural, asi a todo non exactamente. Porque dábase un feito curioso, difícil de explicar: os socalcos fluviais sedimentarios dos que se tira materia prima (arxila) para as telleiras aparece tanto nas zonas graníticas como nas de xistos (louseiras) e así a todo nas últimas preferíase a lousa a fabricar tellas. Pode ser por pura economía no proceso ( barreiras, secado, fornos…)

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.