Fin da provincia de Vilafranca do Bierzo

O Real Decreto de 1 de outubro de 1823 declarou “nulos y sin ningún valor ni efectos todos los actos del gobierno constitucional”. O rei Fernando VII derroga todo o traballo político do chamado Trienio liberal. Deste xeito, prodúcese o fin da provincia liberal de Vilafranca do Bierzo. Este acontecemento salientable merece un recordo e unha reflexión sobre o que supoñe para a memoria coletiva de hoxe. Referímonos a que aínda moitos bercianos asumen que a supresión da dita provincia tivo a súa orixe nas desputas, entre Vilafranca e Ponferrada, pola capitalidade. Mais a realidade histórica foi outra ben distinta que analizamos.

Convén recordar que o réxime político do Trienio liberal (1820-1823) se enfrontou ao absolutismo da Coroa. Esta conflitividade peninsular prodúxose en plena ocupación napoleónica, cando a guerra atacou as instituciois do chamado Antigo réxime (monarquía, señoríos, Igrexa, etc). Trala derrota militar francesa, as forzas burguesas defenderon o seu réxime liberal (constitucionalismo, democracia censitaria, reforma territorial, novas instituciois, etc). Sen embargo, as monarquías europeas organizáronse para defender o réxime absolutista. A súa reación militar foi a creación do exército dos Cen mil fillos de san Luis que invadiu España na primeira metade de 1823.

Os militares franceses avanzaron cara ao Bierzo ao mando do xeneral Bourke. O réxime liberal nomeou a Pablo Morille, conde de Cartaxena, como comandante do 4º exército (Galicia, Asturias e León). A presenza deste exército liberal na nosa rexión ocasionou numerosos problemas aos bercianos (aloxamientos, abastecementos, transportes, requisas, contribuciois, etc). Bourke ocupa León (en maio) e vai para o  Cerezal, onde inicia negociaciois co Pablo Morille. Este militar evita o enfrontamento militar e retírase a Lugo (26 de xuño). Nesta cidade emite unha proclama a prol do absolutismo, rexeitando a destitución do rei Fernando VII e criticando ao Goberno liberal provisorio. Posteriormente, Bourke chega a Lugo e Morille sométese (xullo). Agora ámbolos dous militares únense contra os focos liberais de Galicia, así o militar francés ataca Mondoñedo, Viveiro e Betanzos, mentras Morille ocupa Santiago, Pontevedra e Vigo.

A RESISTENCIA PROVINCIAL BERCIANA

A deputación de Villafranca pouco podería facer fronte ao poder dos xefes militares dos dous exércitos foráneos. No Bierzo a institución provincial tiña escaseza de medios personais, económicos e materiais. Quen si atuaron foron as partidas realistas que ocuparon as localidades bercianas. No caso de Vilafranca, os partidarios do conde realista Fideli destruiron a simboloxía liberal (queima de constituciois, romperon escudos e documentos, formaron voluntarios realistas, etc). Os liberais bercianos continuaron a loita dende as montañas, exemplos do xefe político provincial, Nicolás de Castro, ou o abade do Barco, que chegaron a recuperar temporalmente Ponferrada e Vilafranca.

A resistencia provincial berciana ante o absolutismo tiña os días contados pola súa inferioridade militar. As partidas bercianas estaban divididas entre absolutistas e liberais. Mais a presenza do exército absolutista decantou a vitoria do seu bando. O novo réxime absolutista derrogou a obra política liberal, coa supresión da provincia de Vilafranca. Velaí a recuperación das instituciois do Antiguo réxime, coma os antigos correxedores. Así se repoñe un novo oficial real en Ponferrada, ”corregidor, justicia mayor, capitán á guerra, subdelegado de todas las rentas reales (…) de la villa de Ponferrada, su jurisdicción y partido” (octubre de 1823). O correxemento ponferradino correspondía co antigo partido-provincia do Bierzo da Idade moderna.

Ante o triunfo de réxime absolutista, os rexedores ponferradinos procuran o abeiro real, “como capital en el partido del Vierzo, en el reino de León (…), se dirige sumiso al augusto trono de V.M. con el más ardiente entusiasmo al ver a su adorado Soberano con su cara esposa y Real familia”. Ademais aproveitase este escrito municipal para recordar a pérdida provincial, “avisándole tan enorme sentimiento la mudanza de su antigua capital a pueblo menos digno, decretada por los titulados Padres de la patria en la época de desorden” (Gaceta de Madrid, marzo de 1824). En varios documentos segue aparecendo a referencia á provincia berciana. Así acontece cando A Somoza reclama os seus privilexios ante a Coroa, “Sindico general de la Somoza de San Cosmed, de la provincia del Bierzo” (1825). Incluso o Diccionario de Sebastián Miñano, de 1826, refírese a “montañas de Asturias, y dividen la provincia del Bierzo, del reino de Galicia”.

A supresión da deputación de Villafranca non significou o fin das aspiraciois provinciais bercianas. Ao longo do século XIX, sempre que a conxuntura política española o permitiu, os bercianos reclamaron a descentralización na nosa rexión coa recuperación da provincia histórica. Por suposto, Vilafranca e Ponferrada comandaron as diversas iniciativas, ademais dos proxetos provinciais foráneos (Patricio de la Escosura, Fermín Caballero, Pascual Madoz, Lucas Mallada, etc), e con recoñecemento xeográfico específico (F. Fabre, R. Macias Picavea, Dantín Cereceda, etc. Por desgraza, outros debates territoriais potenciaronse (o rexionalismo periférico, federalismo, rexionalismo administrativo estatal, etc), deixando aparcada a reforma provincial até os nosos días.

O Bierzo, outubro de 2023.